System pieczy zastępczej to system zintegrowanych działań osób i instytucji mających na celu zapewnienie właściwej opieki i wychowania dzieciom pozbawionym opieki rodzicielskiej.
Powołana na mocy postanowienia sądu do sprawowania opieki nad dziećmi rodzina zastępcza nie przejmuje pełni władzy nad powierzonym ich opiece dzieckiem. W sytuacji ograniczenia władzy rodzicielskiej rodziców nadal pozostają oni opiekunami prawnymi dziecka i zachowują prawo do decydowania w ważnych kwestiach dotyczących m.in. jego leczenia, kształcenia, złożenia wniosku o wydanie paszportu, udzielają zgody na wyjazd dziecka poza granice kraju. W przypadku gdy rodzice są pozbawieni władzy rodzicielskiej koniecznym jest ustanowienie przez sąd opieki prawnej dla dziecka.
Utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi prawno-rodzinnych pomiędzy opiekunami, a dzieckiem, takich jak w przypadku przysposobienia, dziecko nie staje się dzieckiem rodziny zastępczej. Pomiędzy rodziną zastępczą a dzieckiem nie powstają obowiązki i uprawnienia alimentacyjne, nie następuje dziedziczenie z mocy ustawy.
Rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności:
- traktuje dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej,
- zapewnia dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych,
- zapewnia kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych,
- zapewnia rozwój uzdolnień i zainteresowań,
- zaspokaja jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne,
- zapewnia ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka,
- umożliwia kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej.
Rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, u których umieszczono dziecko w celu sprawowania nad nim pieczy zastępczej.